Stadsklooster Culemborg

In de Oud-Katholieke kerk zijn er op monumentendag zaterdag 14 september rondleidingen vanaf 11.00 u om de twee uur ( dus ook om 13.00 u en 15.00 u ) 

Oud-Katholieke Kerk van de HH Barbara en Sint Antonius-Abt, Varkensmarkt 18 - 20 Culemborg

De unieke en bijzondere Oud-Katholieke Kerk (want semi-schuilkerk) heeft niet alleen een rijke geschiedenis maar ook veel bezienswaardigheden. Dat komt omdat de waardevolle spullen van de middeleeuwse katholieke kerken van Culemborg ondergebracht werden in een schuilkerk die stond achter de huidige Oud-Katholieke pastorie. Zo werd voorkomen dat veel moois en kostbaars vernield werd door de beeldenstorm.  De preekstoel, het tabernakel, de koorhekken en communiebanken zijn van bijzonder grote artisticiteit. Heiligenbeelden en wandkandelaars maken het interieur compleet. De zilverschat en textielschat (meestal 16^e eeuws ) bevatten stukken van uitzonderlijke waarde.

(Foto : het interieur van de Oud-Katholieke Kerk van de HH Barbara en Sint Antonius-Abt te Culemborg. In de jaren tachtig wilde men de beelden eruit en alles wit maken met roze accenten, zoals in de huidige r.k. Sint Barbarakerk, maar daarvoor ontbrak het geld en dus bleef alles bij het oude. U hoort nog veel meer tijdens de gratis rondleidingen die vanaf 11.00 uur om de twee uur gegeven worden. )

De geschiedenis van het gebouw van de Oud-Katholieke Kerk in Culemborg gaat terug tot 1624. Tijdens de Reformatie was in 1578 de katholieke gemeenschap de Grote of Sint-Barbarakerk aan de protestantse gemeenschap kwijtgeraakt. De katholieken mochten toen officieel geen kerkdiensten meer houden. Vanaf 1624 hielden zij daarom diensten in een schuilkerk aan de Varkensmarkt, wat oogluikend werd toegestaan. In 1723 sloot de statie zich aan bij de Oud-katholieke kerk.

In 1836 is de huidige kerk gebouwd op de plaats van de schuilkerk uit 1624 onder architectuur van Van der Bie uit Utrecht. Een deel van het interieur, waaronder de preekstoel en de beelden van Jozef en Maria, zijn afkomstig uit de oude schuilkerk. In 1900 is er een gaanderij in de kerk gebouwd. Het glas in lood in de ramen is in 1905 geplaatst ter vervanging van het oorspronkelijke melkglas. Het orgel uit 1900 is gebouwd door de orgelbouwer Johan Frederik Witte.

Over de Oud-Katholieke Kerk in Culemborg valt een boeiend verhaal te vertellen. Er is op monumentendag extra veel te zien in de kerk, o.a. de 16e eeuwse misgewaden die van de beeldenstorm gered werden. Tijdens Open Monumentendag zijn er om 11.00 u, 13.00 u en 15.00 u gratis rondleidingen van 45 minuten die U niet alleen nog veel meer vertellen over de kerk en zijn geschiedenis, maar die u ook meenemen naar de fraaie pastorietuin achter - en naast de kerk.

U kunt tijdens de rondleiding ook al Uw vragen stellen over het monumentale gebouw en over de Oud-Katholieke Kerk van Nederland. Voor - of na de rondleiding kunt U desgewenst snuffelen op de Tweede Hands Boekenmarkt naast de kerk, of genieten van een  kopje koffie, thee of sap met verse appeltaart op het tuinterras. In Culemborg kan men ook de zgn. Heilige Huisjes - wandeling doen langs de vijf binnenstadskerken.

( Foto : De pastorietuin is een mooi punt om de wandeling te beginnen of te eindigen.)       

De wandeling langs de vijf monumentale kerken is ongeveer 2 km. Elke kerk heeft voor de ingang een tegel met een QR-code met toeristische informatie.  Ga daarvoor naar  Culemborgklopt.nl of google 'Heilige Huisjeswandeling Culemborg'. 

In de Nederlandse kerken is zóveel kunst en erfgoed te zien, dat je zonder overdrijving van musea kunt spreken. Om daar iets van mee te krijgen, om dat te zien en te ervaren, moet je wél een keer naar binnen gaan. Kom binnen en verbaas je over al dat moois van eeuwen en geniet van diverse activiteiten.

Nederlanders hebben de naam vooral  in het buitenland kerken te willen gaan bekijken, maar ze blijken dikwijls geen notie te hebben van wat er voor moois allemaal bij hen om de hoek staat. De Open Monumentendag wil daar verandering in brengen. De gemeente Culemborg heeft vijf binnenstadskerken die alle vijf behoren tot het topsegment van de monumenten van de historische binnenstad. Geen wonder want de beide grote rooms-katholieke-  en protestantse Barbarakerken bepalen met hun torens het stadssilhouet. Naast deze twee grote kerken zijn er nog drie kleinere kerken die eveneens zeer de moeite waard zijn. Elk gebouw heeft zijn eigen bouwstijl en behoort ook tot een andere denominatie. Zo zijn daar ook de monumentale gothische Evangelisch-Lutherse Kerk aan de Achterstraat, de neo- barokke Oud-Katholieke Kerk aan de Varkensmarkt (1836) en de laatgothische Synagoge (1868), tegenwoordig  de Nederlands Gereformeerde Kerk.

Sjoel ( synagoge) ( Jodenkerkstraat 6 )

(Foto : Aan alles aan de buitenkant is nog te zien dat het gebouw dienst deed als synagoge  Sinds kort is er weer een Joodse gemeenschap die een keer in de maand het gebouw weer als sjoel gebruikt. Op zondagen is het gebouw de plek voor de kerkdiensten van de Nederlandse Gereformeerde Kerk )

Aan de buitenzijde van de synagoge aan de Jodenkerkstraat is nog goed te zien dat het vroeger een sjoel was en om die reden heeft het een hoge cultuurhistorische waarde en is het gebouw verheven tot rijksmonument. Van het oorspronkelijke synagoge-interieur binnen bleef helaas echter niets bewaard. Vanaf 1947 werd het een Nederlands Gereformeerde Kerk. Bijzonder is evenwel dat vanaf juni 2021 – na 75 jaar afwezigheid in Culemborg vanwege de deportaties in de Tweede Wereldoorlog – er weer een Joodse gemeenschap is in Culemborg.  Tegenwoordig ( vanaf juni 2021)  gebruikt de Progressief Joodse Gemeente Midden Nederland (PJG MN) het gebouw weer als sjoel om 1 keer per maand weer de sabbath te vieren. De moeite waard is het Holocaustmonument achter de synagoge die herinnert aan de jodenvervolging tijdens de Duitse bezetting van  ’40—45. De overige vier kerken hebben prachtige kerkinterieurs en deze kerken zijn beslist een bezoek waard :

Grote – of Protestantse Barbarakerk ( Grote Kerkstraat 4 )

(Foto : De monumentale Grote- of Barbarakerk werd vroeger ook wel 'de boerenkathedraal' genoemd. Het gebouw ging tijdens de Reformatie over naar de protestantse kerk. Sinds vorig jaar 2023 wordt het gebouw beheerd door een beheersstichting die het gebouw ook voor seculiere en culturele doeleinden verhuurd. De Protestantse Kerk Nederland huurt het gebouw sinds 2024 terug als hoofdgebruiker van de kerk ; het interieur van de kerk wordt aangepast . )

De Grote- of Barbarakerk wordt gebruikt door de PKN. (Protestantse Kerk van Nederland)  Het is de oudste en grootste kerk van de Lekstad met een bewogen geschiedenis. Zo was er in 1654 een grote brand en werd de kerk daarna grootschalig gerenoveerd en van een nieuw interieur voorzien. De meeste interieuronderdelen uit die tijd wisten de tand des tijds  goed te doorstaan. Preekstoel, herenbanken, doophek, en kroonluchters, zijn allen de moeite waard. Ze geven het huidige interieur een hoge mate van authenticiteit en cultuurhistorische waarde. Ook de grafmonumenten en zerken zijn- zeker in deze regio - van groot belang: hier liggen belangrijke personen begraven die veel betekenden voor de ontwikkeling van Culemborg en omgeving.

Rooms-Katholieke Barbarakerk ( Markt 50)

 Deze  beeldbepalende – en  enige neo-gothische - kerk van de stad, met unieke Franse rozetvensters,  staat helaas inmiddels te koop en is mogelijkerwijze nu voor het laatst als ingerichte r.k.-kerk ( bestemd voor de eredienst )  te zien. Geheel  links op de foto de vierkante toren zonder spits van de protestantse Barbarakerk, slecht enkele minuten verwijderd.  

De hoogte van de toren is 62 meter. Ontworpen door de architect Genk werd de kerk ingewijd op 4 dec. 1886 door de deken van Wijk bij Duurstede. Door giften en schenkingen kon de kerk in de loop der tijd verfraaid worden met  decoraties. Zo zijn daar de de zijaltaren, de kruiswegstaties, beelden, fraaie kandelaren en liturgisch vaatwerk, waar het nodige van bewonderd kan worden.  De veranderingen in de r.k.-kerk na het Tweede Vaticaans Concilie lieten echter hun sporen na : het hoofdaltaar en ook de communiebanken verdwenen. Zo ging een groot deel van wat origineel was verloren. Het rijke schilderijenbezit met 17e - en 18e -eeuwse voorstellingen naar Bijbelse verhalen is er echter nog steeds. 

 

(Foto : Het fraaie interieur van de r.k.-Sint Barbarakerk van vóór de liturgievernieuwing in de jaren zestig binnen de Rooms-Katholieke Kerk. )

 

Evangelisch-Lutherse Kerk (Achterstraat 2)

Het interieur van deze mooie kerk werd voor een groot deel  rond 1850 vernieuwd, maar er bleef plaats voor antieke voorwerpen, zoals de mooie herenbanken en het prachtige orgel. Ook de beeldbepalende voorwerpen uit ca. 1840, bijvoorbeeld de preekstoel en het doophek zijn gebleven, waardoor het hedendaagse kerkinterieur  fraai en origineel oogt. Er zijn ook enkele mooie 17^e eeuwse liturgische stukken bewaard gebleven In de zilverschat te zien in het Weeshuis.

Adressen :

Oud-Katholieke Kerk, Varkensmarkt 18 - 20 Culemborg

Rooms-Katholieke Sint Barbarakerk, markt 50 Culemborg

Protestantse Grote- of Barbarakerk, Grote Kerkstraat 4 Culemborg

Voormalige Synagoge ( Ned. Geref. Kerk ) Sint Janskerkhof 1 Culemborg

Evangelisch-Lutherse Kerk, Achterstraat 2 Culemborg

Heilige Huisjes Wandeling - Culemborgklopt.nl