Stadsklooster Culemborg

Op tweede Pinksterdag, maandag 29 mei wordt de landelijke Open Kerkendag gehouden. De derde editie van de Open Kerkendag staat in het teken van het kerkinterieur. Het Nederlandse landschap staat bekend om de torenspitsen en kerken, maar wat schuilt er nu precies achter deze stenen façades? In de Nederlandse kerken is zóveel kunst en erfgoed te zien, dat je zonder overdrijving van musea kunt spreken. Om daar iets van mee te krijgen, om dat te zien en te ervaren, moet je wél een keer naar binnen gaan. Dat is de uitnodiging van Open Kerkendag. Kom binnen en verbaas je over al dat moois van eeuwen en geniet van diverse activiteiten.

Een onbekend pareltje in de Culemborgse binnenstad : de pastorietuin achter de Oud-Katholieke pastorie aan de Varkensmarkt. Tweede Pinksterdag open en zaterdagmiddagen in lente en zomer. Er is een terras waar koffie, thee en meestal iets lekkers te verkrijgen is en de tweede hands boekenmarkt.

Nederlanders hebben de naam vooral  in het buitenland kerken te willen gaan bekijken, maar ze blijken dikwijls geen notie te hebben van wat er voor moois allemaal bij hen om de hoek staat. De Open Kerkendag wil daar verandering in brengen. De gemeente Culemborg heeft vijf binnenstadskerken, die alle vijf behoren tot het topsegment van de monumenten van de historische binnenstad. Geen wonder, want de beide grote rooms-katholieke-  en protestantse Barbarakerken bepalen met hun torens het stadssilhouet. Naast deze twee grote kerken zijn er nog drie kleinere kerken die eveneens zeer de moeite waard zijn. Elk gebouw heeft zijn eigen bouwstijl en behoort ook tot een andere denominatie. Zo zijn daar ook de monumentale gothische Evangelisch-Lutherse Kerk aan de Achterstraat, de neo- barokke Oud-Katholieke Kerk aan de Varkensmarkt (1836) en de laat-gothische Synagoge (1868), tegenwoordig de Nederlands Gereformeerde Kerk. 

Sjoel (synagoge) (Jodenkerkstraat 6)

Aan de buitenzijde van de synagoge aan de Jodenkerkstraat is nog goed te zien dat het vroeger een sjoel was en om die reden heeft het een hoge cultuurhistorische waarde en is het gebouw verheven tot rijksmonument. Van het oorspronkelijke synagoge-interieur binnen bleef helaas echter niets bewaard. Vanaf 1947 werd het een Nederlands Gereformeerde Kerk. Bijzonder is evenwel dat vanaf juni 2021 – na 75 jaar afwezigheid in Culemborg vanwege de deportaties in de Tweede Wereldoorlog – er weer een Joodse gemeenschap is in Culemborg.  Tegenwoordig ( vanaf juni 2021)  gebruikt de Progressief Joodse Gemeente Midden Nederland (PJG MN) het gebouw weer als sjoel om èèn keer per maand weer de sabbath te vieren. De moeite waard is het Holocaustmonument achter de synagoge die herinnert aan de jodenvervolging tijdens de Duitse bezetting van  ’40—45. De overige vier kerken hebben prachtige kerkinterieurs en deze kerken zijn beslist een bezoek waard : 

Grote – of Protestantse Barbarakerk (Grote Kerkstraat 4)

De Grote- of Barbarakerk wordt gebruikt door de PKN. (Protestantse Kerk van Nederland)  Het is de oudste en grootste kerk van de Lekstad met een bewogen geschiedenis. Zo was er in 1654 een grote brand en werd de kerk daarna grootschalig gerenoveerd en van een nieuw interieur voorzien. De meeste interieuronderdelen uit die tijd wisten de tand des tijds  goed te doorstaan. Preekstoel, herenbanken, doophek, en kroonluchters, zijn alle de moeite waard. Ze geven het huidige interieur een hoge mate van authenticiteit en cultuurhistorische waarde. Ook de grafmonumenten en zerken zijn- zeker in deze regio - van groot belang: hier liggen belangrijke personen begraven die veel betekenden voor de ontwikkeling van Culemborg en omgeving.

Rooms-Katholieke Barbarakerk ( Markt 50)

De hoogte van de toren is 62 meter. Ontworpen door de architect Genk werd de kerk ingewijd op 4 dec. 1886 door de deken van Wijk bij Duurstede. Door giften en schenkingen kon de kerk in de loop der tijd verfraaid worden met  decoraties. Zo zijn daar de de zijaltaren, de kruiswegstaties, beelden, fraaie kandelaren en liturgisch vaatwerk, waarvan het nodige  bewonderd kan worden.  De veranderingen in de r.k.-kerk na het Tweede Vaticaans Concilie lieten echter hun sporen na : het hoofdaltaar en ook de communiebanken verdwenen. Zo ging een groot deel van wat origineel was verloren. Het rijke schilderijenbezit met 17e - en 18e -eeuwse voorstellingen naar Bijbelse verhalen is er echter nog steeds.  Deze  beeldbepalende – en  enige neo-gothische - kerk van de stad, met unieke Franse rozetvensters,  staat helaas inmiddels te koop en is mogelijkerwijze nu voor het laatst als ingerichte r.k.-kerk ( bestemd voor de eredienst )  te zien. 

Evangelisch-Lutherse Kerk (Achterstraat 2)

Het interieur van deze mooie kerk werd voor een groot deel  rond 1850 vernieuwd, maar er bleef plaats voor antieke voorwerpen, zoals de mooie herenbanken en het prachtige orgel. Ook de beeldbepalende voorwerpen uit ca. 1840, bijvoorbeeld de preekstoel en het doophek zijn gebleven, waardoor het hedendaagse kerkinterieur  fraai en origineel oogt. Er zijn ook enkele mooie 17e eeuwse liturgische stukken bewaard gebleven. De  zilverschat is te zien in het Weeshuis. 

(Interieur van de Evangelisch-Lutherse Kerk Culemborg aan de Achterstraat)

Oud-Katholieke Kerk van de HH Barbara en Antonius-Abt  (Varkensmarkt 18)

Deze unieke en bijzondere Oud-Katholieke Kerk (want semi-schuilkerk) heeft niet alleen een rijke geschiedenis maar ook veel bezienswaardigheden. Dat komt omdat de waardevolle spullen van de middeleeuwse katholieke kerken van Culemborg ondergebracht werden in een schuilkerk, die achter de huidige Oud-Katholieke pastorie stond . Zo werd voorkomen dat veel moois en kostbaars vernield werd tijdens de beeldenstorm.  De preekstoel, het tabernakel, de koorhekken en communiebanken zijn van bijzonder grote artisticiteit. Heiligenbeelden en wandkandelaars maken het interieur compleet. De zilverschat en textielschat (meestal 16e eeuws ) bevatten stukken van uitzonderlijke waarde. Tijdens de Open Kerkendag wordt er elk heel uur een rondleiding van 45 minuten verzorgd voor belangstellenden. De fraaie pastorietuin met koffie-en thee terras (met vaak iets lekkers) is ook geopend. en bovendien is er ook nog gelegenheid om te snuffelen op de Tweede Hands Boekenmarkt. Een mooi punt om de wandeling te beginnen of te eindigen. 

Een prachtige opname van Fotogroep Culemborg met de toren van de Binnenpoort op de voorgrond en de twee grote r.k./ prot. Barbara - stadskerken aan de Markt.                                                                

De wandeling langs de vijf monumentale kerken is ongeveer 2 km. Elke kerk heeft voor de ingang een tegel met een QR-code met toeristische informatie.  De Culemborgse binnenstadskerken heten U welkom op 29 mei tussen 13.00 en 17.00 u.